Önce bize özel durumdan başlayalım. 2023 seçim yılı olduğu için bu yılı birbirine eşit iki bölümde ama farklı yaşayacağız.

Birinci bölümde yüksek enflasyonun yıprattığı büyük halk kesimleri için gelir artışları görülecektir. Her zaman olduğu gibi henüz para ele geçmeden yapılacak fiyat artışları ile satınalma gücü 'yine' korumasız kalacaktır. 

'Yine' dememin sebebi; asgari ücretin yüzde 95 artışla 5.500 TL olduğu gün, satınalma gücünün düşmeye devam edeceğini, ilk zamlı asgari ücret henüz cebe girmeden de haberin rüzgarıyla gelecek fiyat artışları ile gelirin önemli kısmının daha baştan törpüleneceğini yazmıştım.

Youtuber Kadir Kuru, ulusal gıda zincirlerinde 1 yıl içindeki fiyat değişiminin asgari ücret karşısında satınalma gücünü nasıl etkilediğini gerçek verilerle iki gün önce açıkladı. Emek harcanmış bu titiz çalışmaya buradan ulaşabilirsiniz. 

Özeti; Ekim 21’de 2.825 TL asgari ücretle, gelirin yüzde 10,5’i ile sahip olunan bir sepete; Kasım 22’de 5.500 TL asgari ücretle, gelirin ancak yüzde 15,2’sinin yetebildiği görülüyor. Kendisine ayrıntılı ve ince hesabı için teşekkürler…

Dolayısıyla ‘aynı şeyleri tekrar tekrar yapıp farklı sonuç beklenemeyeceğinden’, tüketici satınalma gücü için 2023 tahminim de aynıdır.   

Yılın ikinci bölümünde ise ekonomiye binen yük sebebiyle seçimi kim kazanırsa kazansın birikmiş sıkıntılar tüketiciyi bekliyor olacaktır.  

Zira bizim rekor enflasyon oranlarımıza rağmen faiz indirimine devam edilmesi ile Amerika Merkez Bankası’nın (FED) faiz artırımına daha küçük oranlarda da olsa devam etmesi kur üzerindeki baskıyı artıracaktır.  

Reel sektöre muhtemel yansımalarına da bakacak olursak;

Politika faizini tek haneye düşürerek kredi musluklarını açmak kolay değildir. “Almadan vermek Allah’a mahsustur.”  derler. Mevduat sahibi faizi beğenirse parasını getirecek ki, banka üzerine kârını koyarak krediyi verebilsin. Krediyi alacak olanın da faiz oranını uygun bulması gerekecek. Elbette her faiz oranını kabul edene de kredi verilemeyecek.

Dolarizasyonu azaltmak üzere çare olarak bulunan ve bir müddet yatırımcısına kazandıran Kur Korumalı Mevduat bir çeşit döviz hesabıdır (dövize endeksli olduğu için). Cazibesini yitirdiği an (şu anda olduğu gibi) o mevduat tekrar dövize yönelecektir. Yani tavuk-yumurta meselesi…

Baz etkisi ile enflasyonun 1-2 ay için 10-15 puan düşük seyretmesi bu dertten kalıcı olarak kurtulabileceğimizi göstermez. Örneğin Aralık 21’in aylık yüzde 13,58’lik yüksek oranı Aralık 22’de sistemden çıkacak ve yerine diyelim ki, yüzde 2’lik yeni oran girecek ve bu sayede enflasyon oranı düşmüş gözükecek. 

Peki fiyat artışları duracak mı?

Elbette hayır. Peki zaten sorunumuz bitmek bilmeyen fiyat artışları ve hayat pahalılığı değil mi?

Avrupa Birliği’nin resesyona girecek olması bizim ihracatımızı olumsuz etkileyecektir. Ekim ayı başında yayınlanan DTÖ ticaret istatistikleri basın bildirisinde; dünya mal ticaret hacminin 2022 yılında yüzde 3,5 artış göstereceği, 2023 yılı için ise yüzde 1 seviyesine gerileyeceği açıklandı.

Avrupa’da birçok sektörde üretime ara verileceği ve bazı fabrikaların üretimi tamamen durduracağı söyleniyor. Avrupa’nın durgunluğa girmesi bu coğrafya ile yoğun ilişkisi bulunan bizim gibi ekonomilerin olumsuz etkileneceği anlamına geliyor. Nitekim ülkemiz açısından bakarsak; AB ve diğer Avrupa ülkelerine ihracatımızın toplam ihracatımızın yüzde 54’ünü oluşturduğunu görürüz.

Peki ne olacak da ekonomi ve para politikaları değişmeden gidişat düzelecek ?

Merkez Bankası Başkanı Şahap Kavcıoğlu Temmuz ayında yılın 3. Enflasyon Raporu’nu açıklarken, 2022 yıl sonu enflasyon tahminini yüzde 42,8’den 17,6 puanlık güncellemeyle (yüzde 41 değişiklikle) yüzde 60,4’e yükseltmişti.  

Sayın Kavcıoğlu, 27 Ekim’deki yılın dördüncü enflasyon toplantısında ise 2022 yılı için tahminini yüzde 60,4’den yüzde 65,2’ye (yüzde 8 değişiklikle) yükseltmiştir. Bu tahminin de sapma göstermesi ihtimal dışı değildir.    

Şirketler aşağıda belirteceğim birbirini desteklemeyen, uyumsuz verilerle sağlıklı bütçe yapamayacaklardır. Bir can alıcı nokta da budur.

TÜİK’e göre tüketici fiyatları Ekim’de yıllık yüzde 85,51 arttı. Eş zamanlı olarak İstanbul Ticaret Odası’nın açıkladığı İstanbul enflasyonu da yüzde 108,8 çıkmıştı. Her iki oran arasındaki 23 puanlık farkı matematikle izah etmek kolay değildir. Zira her iki tarafta hesaplama yöntemi farklı da olsa dikkate alınan endeks içindeki ağırlığı fazla olan ürünler hemen hemen aynıdır. Ayrıca Türkiye’nin en büyük 5 gıda perakendecisine ve ülke geneline yayılmış gıda dışı zincirlere ait toplam sayısı 50 bini aşan şubelerde İstanbul- Anadolu arasında fiyat farkı yoktur. Diğer yerel perakendeciler de bu piyasaya bakarak fiyat belirlemekteler. Aylık enflasyon oranları arasında makul farklar olabilir (aylar arasındaki kaymalardan dolayı), ancak yıllık oranlar arasında bu kadar büyük fark çıkmamalıdır.   

TÜFE yıllık yüzde 85,51 iken, Yİ-ÜFE Ekim ayında yüzde 157,69 çıkmıştır. Aradaki 72 puan farka rağmen üreticilerin büyük kısmı iflas etmiyor ve hâlâ “yıkılmadık, ayaktayız” diyorlarsa bakacağımız bir yer daha kalmıştır. O da hükümetin yüzde 85 enflasyon oranı yanına yüzde 122,93 yeniden değerleme oranını koymuş olmasıdır. Burada da 38 puanlık fark şaşırtıcıdır. ENAG’ın yüzde 185,34 çıkan yıllık enflasyonu da bir kenarda dursun.   

Sonuç olarak; yüksek enflasyon tüketicinin birinci sorunudur. İş dünyası tüketicinin bu büyük sorunundan bağımsız olarak sağlıklı yatırım planı ve bütçe yapamaz. Satınalma Yöneticileri Endeksi – PMI, bu konudaki öncü ve uyarıcı bir göstergedir. Eşik değer olan 50’den büyük olması önceki aya kıyasla bir iyileşmeye ya da artışa işaret ederken, 50’den küçük rakamlar önceki aya göre kötüleşme ya da düşüş olarak değerlendirilmektedir. Son 8 aydır PMI 50’nin altındadır. Bu endeks esas alınan ekonomi ya da sektörün yönünü göstermesi açısından bir eğilim göstergesi özelliği taşımaktadır.

İşte 2023'e özellikle bu pencereden bakmak gerekir. Önce yapısal reformları gerçekleştirmeli, sonra küresel kabul görmüş iktisat politikaları uygulanmalı, en sonra da küresel sorunlara karşı korunma tedbirleri gündeme gelmelidir.