Son yıllarda ‘tüketicinin düşen satınalma gücü’ hakkında çok fazla yazı kaleme aldım. Elbette yeteri kadar da rakamsal verilerle destekledim.

Ancak gerek 2021 yılının tatminkar büyüme rakamı, gerekse son açıklanan bu yılın ikinci çeyreğine ait yüzde 7.6’lık büyüme oranı kafaları karıştırabilir.

Baştan söylemeliyim ki; bu büyümeyi geniş tüketici kesimleri hissetmediği gibi yoksullaşma hız kesmeden devam ediyor. Biz olaylara tüketici cephesinden baktığımız için de çelişki gibi gözüken bu durumu aydınlatmak şart oluyor.

Peki bu büyüme kime yarıyor?

Bu sorunun kısa cevabı, büyüme esnasında emekten kesilen payın sermayeye kanalize olduğudur. Her şey o kadar açık şekilde gerçekleşiyor ki; üzerinde en geniş mutabakat sağlanan bir sorun olarak karşımızda duruyor.

İşte TÜİK’in konuya açıklık getiren açıklamasından bir bölüm:

“İşgücü ödemelerinin cari fiyatlarla gayrisafi katma değer içindeki payı geçen yılın ikinci çeyreğinde yüzde 32.6 iken, bu oran 2022 yılında yüzde 25.4 oldu.”

Söz konusu oranın 2020’nin ikinci çeyreğinde ise yine aynı kurumun verdiği bilgiye göre yüzde 36.8 ile daha yüksek olduğunu da biz ilave edelim.  

İki yılda 11 puandan fazla kayba uğrayan emeğin payına bakar mısınız ? 

Ülke büyürken vatandaşın nasıl yoksullaştığına dair sadece bu açıklama bile  yeterlidir ama büyüme payının nereye gittiği de iyi görülmeli ve de eksik kalmamalıdır. Resmi açıklamaya göre en yüksek büyüme yüzde 26.6 ile finans sektörüne aittir. Bu kadar da değil, örneğin bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 400’ün üzerinde kâr artışı kaydeden bankaları da, daha fazla oranda kâr artışı sağlayan şirketleri de finansal tablolarından izlemek mümkündür. Bankaların yüksek kâr artışları doğal performanslarının bir sonucu olmayıp, politika faizinin piyasa koşullarına uymamasının onlara getirdiği bir avantajdır.     

Tüketicinin durumunu kendi ağzından öğrenmek isteyenler için ise bakılacak yer son zamanlarda küçük iniş çıkışlar gösterse de çok düşük seyreden ‘Tüketici Güven Endeksi’ olabilir. Tüketici güven endeksi hesaplamasında 100 seviyesi eşik değer olarak kabul edilir. Bu seviyenin altı tüketici güveninde kötümser durumu ifade eder. Ağustos ayı değeri 68’den 72.2’ye yükselince tüketici güveni artmış olmaz. Bazı önemli gazetelerin bile, “tüketici güveni 4 puan arttı” değerlendirmeleri temelden yanlıştır. Doğrusu endeks değerinin yükseldiğidir. Veya tüketici güvenindeki kötümserliğin bir miktar azaldığıdır. Tüketici güveni ancak 101’den itibaren artışa geçer ki; son 10 yılda rastlanmış bir durum değildir. Görülen en yüksek seviye 2014 Nisan’ında ölçülen 97.4’lük değerdir.       

İmalatçıların ağzından piyasanın durumunu öğrenmek isteyenler için de bakılacak yer ‘PMI- Satınalma Yöneticileri Endeksi’dir. Oradaki eşik değer de 50 olup, 6 aydır bu seviyenin altında seyreden ve daralmaya işaret eden tabloya bakmak yeterlidir.   

Türkiye imalat sektörü 6 aydır daralma yaşıyor. İmalat PMI, Mart (49.40), Nisan (49.20), Mayıs (49.20), Haziran (48.10), Temmuz (46.90), Ağustos (47.40) aylarında eşik değer olan 50’nin altında ve daralma bölgesinde kalmaya devam ediyor. Hem iç hem de dış pazarlardaki zayıflıklar sebebiyle piyasa koşullarında belirgin zorluklar söz konusudur. Endeks sadece imalat için değil zinciri oluşturan ekonominin tümü için önemlidir. Çünkü imalatın devamı ‘satmak üzere satın alma’ yapan perakende sektörünü de, ‘kullanmak üzere satın alma’ yapan turizm sektörünü de, küresel piyasalara yelken açan ihracat kanadını da aynı ölçüde ilgilendiriyor.

PMI verileri ekonominin gidişatına dair  öncü göstergedir. Yani bu veri geleceğe ışık tutuyor. Hani yukarıda ikinci çeyreğe ait bahsi geçen büyüme oranı var ya, o artık geride kaldı ve yaşandı bitti. 1 Eylül’de açıklanan 47.40’lık değer geleceğe dair uyarıdır. PMI 0-100 arasında bir değer alır. Eşik değer sayılan 50’nin altındaki herhangi bir rakam küçülmeye, üzerinde gerçekleşmesi durumu ise büyüme olacağına işarettir. Eğer endeks 3-4 ay boyunca 42 puanın altında seyrediyorsa resesyona girileceğine dair uyarı niteliğindedir. Yani ekonomide fala bakmaya gerek yoktur, yeter ki güvenilir veriler elde olsun…

Yeni açıklanan Orta Vadeli Program’a göre yıl sonu için yapılan yüzde 65’lik TÜFE tahmininin tutması oldukça zordur. Zira Ağustos ayında TÜFE yüzde 80,21 iken Yİ-ÜFE yüzde 143,75’ tir. Yani arada maliyet artışı olarak 63 puanlık  fazla vardır. Ya bu artışlar perakendeye yansıyacak ve TÜFE daha da artacaktır ya da üretici firmaların çoğu iflas edecektir. Yani üçüncü bir ihtimal yoktur. Bu kadar da değil !

Yoksulluk sınırı altındaki büyük halk kesimlerinin enflasyonu resmi hesapla bile yüzde 100’e yakındır. Zira TÜFE sepetinde dikkate alınan gıdanın payı yüzde 25,32 iken, orta ve alt gelir grubunun fiili gıda payı yüzde 45’e yakındır.

Gıda fiyatları yıllık artışı yüzde 90,25 olduğuna göre yoksulun enflasyonu yüzde 80,21 olamaz. Kaldı ki Türkiye’nin resmi enflasyon hesabı yapan ikinci kurumu olan İstanbul Ticaret Odası (İTO) Ağustos ayı için yıllık enflasyon oranını yüzde 99,91 olarak açıklamıştır.

Yapay müjdeler pompalamaya meraklı bazı kalemlerin “enflasyonun yarı yarıya düşeceği ve bu sayede hayat pahalılığının da azalacağı” yönündeki görüşleri matematiğe aykırıdır. Yıllık enflasyon yüzde 100 ise 1 yıl sonra 100 TL’lik sepet 200 TL olmuş demektir. Devamında ise yüzde 50’ye düşeceği söylenen enflasyon oranı ile fiyatlar gerilemez, tersine 200 TL lik sepet tutarı 300 TL’ye çıkar. Yani ancak fiyat artış hızı azalabilir ama hayat pahalılığı yıpratmaya devam eder.

Sonuç olarak; emeği ile hayatını sürdüren ve toplumun büyük çoğunluğunu oluşturan kesimlerin refahını gözetmeyen bir büyümenin perakendecilere de faydası yoktur. Yani bu şartların devamı, esnafı da, çiftçiyi de düşen satın alma gücü kapsamına dahil eder. Zincirleme etki dediğim budur...