Türk Milliyetçiliğinin  ana metni olarak kabul edilen Orhun Yazıtları ekonomi ve hukuk temelli bir yaklaşımdır. Ötüken'de oturup kökleşerek diğer bölgelere kervanlar gönderme tavsiyesi, aç milleti doyurmak, yoksulu zengin kıldığını belirtmesi, Bilge Kağan'ın yüzyıllar önce Türk Hakanlarına vasiyeti gibidir. Türk Beylerine 'milleti incitmeyin, besleyin, sıkıntı çektirmeyin' diyerek Türk'ün devlet baba geleneğindeki sosyal düşüncenin temelini atmıştır.Şeyh Edebali'de asırlar sonra vücud bulacak ve Osmanlı'nın uzun yaşamasının vesilesi olacak olan 'insanı yaşat ki devleti yaşasın 'felsefesinin kökenidir aslında bu... Yani, ekonomi bakış açılı, bir milliyetçilik vurgusuna ihtiyacımız vardır.

Diğer taraftan demokrasiyi eğer fikir hürriyetlerinin temeli olarak düşünecek olursak Bilge Kağan'ın iki temel konuda kendi görüşlerine uymayan fikirlere sahip olduğu halde Vezir Tonyukuk'un sözüne uyduğu görülür:

Birincisi, yerleşik düzene geçme konusudur. Bilge Kağan yerleşik düzende bir devlet düzenini uygun görürken, Tonyukuk, Türkleri  surlarla çevrili bir kentte toplarsanız ve bir kez Çin'e yenilirseniz onların tutsağı olursunuz diyerek karşı çıkmıştır.

Bilge Kağan'la Vezir Tonyukuk'un ikinci fikir ayrılığı konusu ise dindir. Türkleri Budizm'e yönlendirmeyi düşünen hakanına karşı çıkan babası İlteriş Kağan'ın yadigârı büyük vezir, Türklerdeki savaşma yeteneğini yok edeceğini söyleyerek bu görüşe karşı çıkmıştır.

Alın size yüzyıllar öncesinden iki temel konudaki bekâ (varoluş) meselesi. Bu iki konuda da Bilge Kağan, Vezir Tonyukuk'un fikrine değer vererek kendi fikrinden vazgeçmiştir. Düşünün, devlet düzeninin yerleşik konuma getirilmesi ve din gibi temel iki konu... Belki de bu konularda Bilge  Kağan diretseydi bugün biz yoktuk. Fikir özgürlüğü varoluşumuzu (bekâmızı) sağlamış demek ki...

Dikkatimi çeken başka bir konu da Bilge Kağan'ın "Tanrı,Türk Milleti yok olmasın diye babam İlteriş Kağan'ı ve annem İlbilge Hatun'u göğün tepesinden tutup yukarı kaldırmıştır." ifadesidir. 700'lü yıllarda kadının yerine bakar mısınız? Annesinin desteği sayesinde milletin daha iyi yönetildiğini anlatıyor.

Görüldüğü üzere çağlar ötesinden günümüze ışık tutan Bilge Atamız, devrine göre milliyetçiliğin temelini atarken iktisadî görüş ve fikir hürriyetinden yola çıkmış bir zihniyetteydi... Türk Milleti belki de bu temel olmasa bugün yoktu...

Ben hep Atatürk'ün 10.yıl Nutkunda Orhun Yazıtları'ndan günümüze bir esinti hissederim. Haksız mıyım?