Haşr suresi son üç ayetinde, Allah’ın tanımladığı ALLAH

Haşr suresi Medeni’dir. 24 ayetten ibarettir. Medine’de ‘’Nadıroğullarının sürgününü’’ konu etmektedir. Son üç ayeti ise, Allah’ın niteliklerini, güzel isimlerini belirtmesi bakımından çok önemlidir. Sabah ve akşam namazlarından sonra Müslümanlarca sürekli okunur. Önemine binaen, hastalıklara şifa olduğu, sabah namazından sonra okuyanlara; o gün yetmiş bin meleğin refakat edeceği, hatta okuyarak ölenlerin şehit sayılacağı hadis olarak söylense de Müslümanlar, Allah’ı nitelikleriyle tanımaları için insanları teşvik amacıyla bu hadisleri söyledikleri kanaati hakimdir. Konumuz son üç ayet (22-24) olduğu için ilk 21'inci ayet üzerinde durmayacağım. Allah’ın ayetlerde geçen sıfatlarının aslının bilinmesi bakımından, ayetlerin Arapça yazılışından sonra mealini ve özetle tefsirini vermek istiyorum.

Haşr suresi 22. Ayet: Huvallahüllezi la ilahe illa hüve, alimul gaybi veş şehadeti, hüver rahmanur rahim(rahimu)

23. Ayet: Huvallahüellezi la ilahe illa hüve el melikul, kuddüsus, selamül, mü’minul ,müheyminul, azizul, cebbarul, mutekebbir. (mutekebiru) Subhanallahi amma yuşrikun. (yuşrikune)

24. Ayet: Huvallahul halikul, bariul musavviru lehul esmaul husna, yusebbihu lehu mafiş semavati vel ard (ardı) ve hüvel azizul hâkim. (hakimu)

Meal olarak:

Haşr suresi 22. Ayet: O kendisinden başka ilah olmayan Allah’tır. O görülmeyeni de görüleni de bilmektedir. O Rahman’dır(esirgeyen), merhamet edendir.

23. Ayet: O kendisinden başka ilah olmayan Allah’tır. O mülkünde hâkim bir Melik’tir. Eksik kusur ve şaibeden aridir, salt esenlik kaynağıdır, güven verendir, gözetip koruyandır, güçlüdür, kahredicidir, gerçek büyüklük sahibidir…Allah onların ortak koştukları şeylerden çok yücedir.

24. Ayet: O yoktan var eden, yarattığını mükemmel yapan ve şekil veren Allah’tır; en güzel isimler sadece O’na mahsustur. Göklerdeki ve yerdeki her şey O’nu tesbih etmektedir. O güçlüdür, her şeyi yerli yerince yapmaktadır.

Her şeyden önce Kadim (öncesiz) varlık olarak Allah’ın zatı ve İlahi sıfatlarını ayrı düşünmek çok doğru değildir. Bazı Sünni kelamcılar İlahi Sıfatları Allah’tan bağımsız olmamakla beraber ayrı zikretmişlerdir. Allah’ın sıfatları O’nun varlığının tamamının ifadesidir. Mu’tezile düşünürleri Allah’ın sıfatlarını zatından ayrı kabul etmemişlerdir.

Allah, zaman ve mekân, sayısal kavramlara uygun düşmeyen; yegâne, tek hiçbir şeye muhtaç olmayan yüce bir varlıktır. Kur’an-da çok sayıda ayetlerde O’nun sıfatları belirtilmiştir. Herkes tarafından bilinen İhlas suresi (1-4 ayet), Fatiha suresi (1-3 ayet) ve Bakara suresi (‘Ayete’l-Kürsi’ 255. Ayet)n de Allah’ın özellikleri çok net ve anlaşılır şekilde ifade edilmiştir.

Allah’ın sıfatları Kelam bilginlerince iki sınıflandırmaya tabi tutulmuştur. Bunlar:

Selbi Sıfatları altı tanedir. Vücut, (var olması) Kıdem, (öncesiz olması) Beka, (Sonsuz olması) Vahdaniyet, (Bir olması) Muhalefetün li’l havadis, (Benzersiz olması) Kıyam bi nefsihi (ihtiyaçsız olması)

Subuti Sıfatları sekiz olarak belirlenmiştir. Hayat, (diri ve canlı olması) İlim (Her şeyi bilmesi) İrade (dilediğinin olması) Kudret (Güç) Tekvin (Yaratma) Kelam (Vahiyde bulunma) Semi (İşitme) Basar (Görme)

Selbi Sıfatlar sadece Allah’ın zatına aittir. Devamlıdır. Yarattıklarında görülmez. Subuti Sıfatlar yarattıklarında da vardır, devamlı değildir, sınırlıdır.

İşte, Haşr suresi son üç ayeti; bu sıfatların özeti ve açıklamasıdır.

"O Kendisinden başka ilah olmayan Allah’tır.’’ O Allah’tır ve tektir. O’ndan başka tek ve hakikat olan bir ilah yoktur. Kâinatta gizli gibi görünse de varlığı yarattıklarıyla apaçıktır. Her şey O’nu göstermekte her şey O’nu anlatmaktadır. Allah’ın dışında adı geçen her tanrı sahte, batıl, aciz, hayal ürünüdür. Üzerinde düşünmeye bile değmez.

"O görülmeyeni de görüleni de bilir.’’ O alimdir. O yarattığı her şeyi yaratmadan öncesini, yaratırken, sonrasını, geleceğini bilir. İlk bilmesiyle son bilmesi arasında fark ve değişiklik olmaz. O ilmiyle her şeyden haberdardır. (Mülk suresi: 14-15)

"O Rahman’dır.’’ Rahman, Allah’ın Allah ismine denk tuttuğu; Allah ile özdeş olan tek sıfatıdır. Çok ayette geçtiği gibi, İsra suresi 110. Ayet: ‘’ De ki: ‘Allah’, diye çağırın, ‘Rahman’ diye çağırın, ne ile çağırırsanız; sonunda en güzel isimler O’nundur.’’… Yani ‘Rahman’, Allah’ın zatından ayrı düşünülmeyen bir sıfatıdır. Acıyan, esirgeyen. Koruyan anlamları vardır. Allah’la özdeşleşmiş olan bu sıfatın, insanlara isim olarak verilmesi yanlıştır.

"O Rahimdir.’’ Allah’ın ‘Rahman’ vasfının merhamet edileceklere yönelik fiili sıfatıdır. Kur’an-da birçok ayette ‘’Gafur-ur Rahim’’ (Merhametlilerin en merhametlisi) olarak geçer. İnsanlarda ve diğer canlılarda da bu duygu, özellik bulunur.

"O Meliktir.’’ O evreni idare eden tek hükümrandır. Evrende tek söz sahibidir. Yaratmak, yaşatmak, yok etmek, yasaklamak, her şey O’nun isteğine bağlıdır. Yetki tamamen O’na aittir. Nas suresinde, Rab, İlah, Melik aynı ayette geçmektedir. (1.ayet)

 "O Kuddüs’tür.’’ O eksiği olmayan, mükemmel, tertemiz, kemal, anlatım ve tasvire sığmayan mukaddestir.

 "O Selamdır.’’ Barış, huzur, esenlik, güvenlik O’na hastır. Hiçbir olumsuzluk O’na ulaşmaz. Selametin ana kaynağı, tehlikelerden uzak kalarak selamet isteyenleri selamete çıkaracak, kurtuluşa erdirecek O’dur.

 "O Mü’min’dir.’’ O inananlara güven, inanana inanan, şüphe duyulmayan, korkuları gideren, kalplere sükûn, gönüllere huzur veren, sığınılacak tek güçtür.

 "O Müheymin’dir.’’ O kollayıp gözeten, kol kanat geren, yarattıklarının yaşamaları için rızık veren, hak sahibine hakkını veren, tehlikelere karşı koruyandır.

"O Aziz’dir.’’ O Aziz’dir. Her türlü şan, şeref, yücelik O’nundur. Eşi, benzeri ve dengi yoktur. İzzet ve ikram sahibidir. Eşsiz kudret, mutlak güç O’na aittir. Bu gücünü merhametle kullanır. Merhametsizleri de sevmez.

"O Hakim’dir.’’ Yaptığı her şeyi en mükemmel yapar, hüküm verenlerin en üstünü O’dur. En iyi karar, en faydalı işler O’nun hükmü ile olur.

"O Cebbar’dır.’’ Cebbar, günümüzde güç ve zor kullanarak bir şeyi istediğine yaptırmak demektir. Mutlak güç ve kudret sahibi olan Allah’ın, güç kullanma konusunda kullarını muhatap aldığı anlamına gelmez. O aziz olan Allah, insanların hayrına olan şeylerde cebbardır. O’na engel olacak güç yoktur. Yapmak istemeyene de zorla yaptırır.

"O Mütekebbir’dir.’’ Büyüklük, ululuk, azamet hakkı Allah’ın demektir. İnsanlardaki bu durum, kibir ve gurura girer ki istenmeyen bir durumdur. Yaratılmışlarda büyüklük ve büyüklenme hakkı da yoktur. En büyüklük O’na has bir sıfattır. O’nun büyüklenmesi kemali bir olgunluk büyüklenmesidir. İnsanlarda olan noksanlıkları örtme büyüklenmesi değil.

"O Halik’tir.’’ Her şeyin ilk yaratıcısıdır. Yaratma da takdir ve ölçü O’na aittir. Yoktan var etmek, var olanı yok etmek anlamında da yaratıcı O’dur. İnsanlar yaratılanı bulma, tanıma, örnek alarak yapma anlamında yaratıcıdırlar. İnsanlar için’ yarattı’ demek, Müslümanlar arasında hoş karşılanmaz.

"O Bari’dir’’ Yarattıklarını örnek almaksızın var eder. Tekâmül ve gelişim ile olgunlaştırma da O’na özgüdür.

"O Musavvir’dir.’’ Yarattıkları aynı türlerde bile farklılıklar yaratan, ikizlerde dahi benzeme zorluğu yaratan O’dur. Şekillendirme ve suret vermede tek yetkilidir. Tek tip gibi görünen bütün yaratılmışlardaki farklılıkları, avamın gördüklerinin çok fazlasını ilim erbabı görmektedir.

"En güzel isimler O’na aittir.’’ Yukarıda anlatılanlar dışında Allah’ın başka güzel isim ve sıfatları vardır. Mana ve tezahür bakımından isimlerin en iyileri O’nundur. Esma-i Hüsna hep Allah’ındır. Bazıları zati isimler olmakla beraber çoğu sıfattır. Hepsi isim olarak söylenmektedir.