Anayasa Mahkemesi, ‘Ergenekon davası’ kapsamında yaklaşık 5 yıldır cezaevinde tutuklu bulunan CHP milletvekilleri Mustafa Balbay ile ağustos ayında tahliye edilen Mehmet Haberal’ın uzun tutukluluk ve siyasal katılım hakkıyla ilgili yaptıkları bireysel başvurularını haklı buldu. Yüksek Mahkeme tarihi kararında, anayasanın ‘kişi hürriyeti ve güvenliği’ ile ‘seçme seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakları’ başlıklı maddelerine dayanarak ‘hak ihlali var’ dedi. ‘Seçilme hakkı ihlal edildi’ diyen Yüksek Mahkeme ayrıca, Balbay’a 5 bin lira manevi tazminat ödenmesine hükmetti. Balbay’ın cezaevindeki her bir yılı için bin lira tazminat ödenmiş olacak. Haberal açısından ise herhangi bir manevi tazminata hükmedilmedi.

İşte o gerekçe

Anayasa Mahkemesi de, CHP’li Balbay ve Haberal’ın başvurularını dün görüşerek karara bağladı. Mahkeme, iki milletvekilinin de uzun süre tutuklu kalmaları nedeniyle haklarının ihlal edildiğini kabul etti. Yüksek Mahkeme, hem Balbay hem de Haberal açısından ‘tutukluluğunun makul süreyi aştığı’na karar vererek, Anayasa’nın 19’ncu maddesinin yedinci fıkrasının ve 67’nci maddesinin de birinci fıkrasının ihlal edildiğini bildirdi. Mahkeme’nin ‘tutukluluklarında makul süre aşıldı’ üzerinden ihlal edildiğine gönderme yaptığı hükümlerden 19’ncu maddenin yedinci fıkrasında “Tutuklanan kişilerin, makul süre içinde yargılanmayı ve soruşturma veya kovuşturma sırasında serbest bırakılmayı isteme hakları vardır.”; 67’nci maddenin birinci fıkrasında ise “Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak, seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasî parti içinde siyasî faaliyette bulunma ve halkoylamasına katılma hakkına sahiptir” hükümleri yer alıyor.
Balbay ve Haberal’ın tutuklamayı haklı gösterecek somut olay olmadığı halde tutuklandıkları iddialarını dayanaktan yoksun bulan Anayasa Mahkemesi, Balbay’ın adil yargılanma hakkının ihlal edildiği yönündeki başvurusunu ise başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle reddetti.

‘Dondurmayı üflüyorum’

Kararı, Sincan Cezaevi’nde değerlendiren Balbay “Gelinen noktada dondurmayı üfleyerek yiyiyorum. Bu kararı Balbay için özgürlüğe açılan kapı olarak değil, tüm hukuksuzlukların durması ve yeni bir sürecin başlaması olarak görmeyi yürekten diliyorum. Ben yarın tahliyeye de uzunca bir süre daha zindan koşullarına da hazırım” dedi.
Kılıç, “Vekiller tahliye edilmeli’ demişti
Anayasa Mahkemesi Başkanı Haşim Kılıç, 22 Kasım’da Konya’da yaptığı açıklamada, tutuklu vekillerin tahliye edilmesi gerektiğini belirterek şunları söylemişti: Bugün 8-9 tane seçilmiş milletvekili hapiste. Eğer siz bu insanları parlamentoda çalıştıramayacaksaydınız, niye soktunuz? Eğer bunların her birinin 100 bin oy aldığını düşünecek olursanız bir milyona yakın insan Meclis’te temsil edilmiyor. Bu, parlamentonun çok rahat çözebileceği sorun.
İyimaya: Balbay’a tahliye beklenebilir
TBMM Adalet Komisyonu Başkanı AKP ’li Ahmet İyimaya, kararın, Mustafa Balbay’ın tahliyesini sağlayabileceğini vurgulayarak, “Muhtemelen anayasanın 153. maddesine göre, Anayasa Mahkemesi’nin kararları yargı organlarında bağlayıcı olduğu için, Yüksek Mahkeme’nin kararının uygulanmasını sağlayan, ona uygun bir karar verme zorunluluğu doğabilir. Yani yerel mahkemeden ya da denetim mahkemesinden Balbay’la ilgili tahliye kararı beklenebilir” dedi. CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu ise “Karar umarım Balbay’ın özgürlüğüne kavuşmasına önemli bir katkı yapmış olur” diye konuştu.


Karar yargıyı bağlar tahliye gelebilir

Anayasa Mahkemesi’nin kararının birer örneği, ilgili mevzuat gereği başvurucuya, Adalet Bakanlığı’na ve diğer ilgililere tebliğ edilecek. Mustafa Balbay ve Mehmet Haberal dosyasında ‘ilgili’ mercii ise yargılamayı yapan İstanbul 12. Ağır Ceza Mahkemesi’ydi.
Anayasa Mahkemesi’nde ‘Bireysel Başvuru’ hakkı kapsamında görevlendirilen Bölümler ve Komisyonlarca verilen kararlar kesin ve bunlara karşı itiraz edilebilmesi mümkün değil. Bu kararlar, Anayasa Mahkemesi’nin diğer kararları gibi yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını, gerçek ve tüzelkişileri bağlıyor.
Mevzuata göre Anayasa Mahkemesi, kamu işlemiyle bir temel hakkın ihlal edildiğini tespit ederse, öncelikle bu ihlalin giderilmesi için yeniden yargılama yapılmasına gerek olup olmadığına karar verir. Balbay ve Haberal dosyasında iç hukuk yolları tüketilmediği için adil yargılama konusundaki ihlal iddiasını kabul etmeyen Yüksek Mahkeme, doğal olarak yeniden yargılama kararı da almadı. Ancak, mahkeme uzun tutukluluk nedeniyle gördüğü ihlal karşısında başvurucuların lehine tazminat kararı verdi.
Anayasa Mahkemesi kararında, gerekli görürse ihlalin ve sonuçlarının hangi şekilde ortadan kaldırılabileceği konusunda yapılması gerekenleri de açıkça belirtebilir. Balbay ve Haberal Kararında Anayasa Mahkemesi’nin ihlalin nasıl giderileceğine dair bir hüküm yok.
Bu nedenle kararı yargı verecek. Bu konuda da iki farklı görüş var:
5 Ağustos’ta hüküm verildiği için top 13. Ağır Ceza Mahkemesi’nden çıktı. Balbay artık ‘hükümlü tutuklu’ ve bu nedenle uzun tutukluluk ihlali nedeniyle sadece tazminatla yetinilebilir ya da Yargıtay, temyiz incelemesi sürerken tutuklu kalmasın, ihlal devam etmesin diye tahliye kararı verebilir.
5 Ağustos’ta Balbay hakkında hüküm açıklandı, ancak yerel mahkeme gerekçeli kararını açıklamadı. Gerekçeli karar ilk kademe yargılamasının bir parçası ve tamamlanmadığı için Balbay hakkındaki yerel mahkeme süreci tamamlanmamış sayılabilir. Bu nedenle yerel mahkeme de ihlal devam etmesin diye tahliye kararı alabilir.
Özetle söylemek gerekirse, ‘karar kesinleşti’ sayılsa da temyiz süresi boyunca Balbay’ın statüsü ‘hükümlü tutuklu’ olacak ve Yargıtay’ın kararı bozma, yerel mahkemeye geri gönderme ihtimali de hesaba katılırsa, Anayasa Mahkemesi’nin tespit ettiği ‘uzun tutukluluk’ ihlali devam edecek. Birçok Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararında da temyiz süresinin uzunluğu ‘ihlal’ olarak değerlendiriliyor.

DENİZ ZEYREK-RADİKAL