"Kayıtdışı ekonomi ile mücadele" konusunda bir yazı dizisi hazırlığı içerisindeyim. Bu çerçevede yayınladığım, aşağıda yer alan Kayıtdışı Ekonomi'yi tanımlamaya çalıştığım ilk yazımın ardından;

• Türkiye’de ve Avrupa Birliği’nde kayıtdışı ekonomi,
• Kayıtdışı ekonominin Türkiye’deki etkileri,
• Kayıt dışılıktan geçinenlerin yasal düzenlemelere gösterdikleri direnç,
• Kayıtdışı ekonomiyle mücadele için yapılması gerekenler,

Başlıklarıyla, üzerinde çalıştığım yazılarımı tamamladıkça ortakses.com sayfalarımızda yayınlayacağım.

Kayıtdışı Ekonomi

Kayıtdışı Ekonomi kavramı; Birleşmiş Milletler 1993 Ulusal Hesaplar Sistemi Sözleşmesi gereğince, GSMH hesaplarına yansıtılması gereken ekonomik faaliyetlerin reel olarak kayıtlara yansıtılamayan bölümü olarak ele alınmaktadır.

Kayıtdışı Ekonomi ile ilgili yapılan tanımlamalarda iki husus göze çarpmaktadır. Bu hususlardan birincisi GSMH hesaplamasına dahil edilmeyen, ikincisi ise resmi kayıtlarda gösterilmeyen faaliyetlerdir.

Kayıtdışı Ekonomi; Birleşmiş Milletler'in tanımından da anlaşılacağı üzere, gerçek yada tüzel kişiler tarafından gerçekleştirilip kayıtlara aktarılması gereken ekonomik faaliyetlerin gizlenmesidir. Bu durum, bu faaliyetlerin gerçekleştiği ülkenin ekonomik kayıtlarının doğru bir şekilde gösterilmemesine sebep olduğu gibi, bu ülke tarafından gelecekle ilgili yapılan planlamaların (istihdam, yatırım, üretim, tüketim gibi) etkin bir şekilde gerçekleşmemesine neden olmaktadır.

Kayıtdışı ekonominin oluşmasına neden olan temel sebepleri aşağıdaki şekilde sınıflandırabiliriz.

• Mali nedenler: Yüksek vergi oranları ve disiplinsiz kamu harcamalarıdır.
• Ekonomik nedenler: Gelir dağılımında eşitsizlik, yüksek enflasyon ve işsizlik.
• Hukuki nedenler: Vergi kaçırma olanakları, yüksek vergi oranları, vergi afları, vergi muafiyetleri ve istisnaları, yasaların net olmaması.
• Sosyal ve psikolojik nedenler: Gelir dağılımındaki dengesizlik, vergi bilincinin ve ahlakının olmaması, nüfus artışı ve iç göçler.

Kayıtdışı ekonominin en kötü sonucu da kamu sektöründen kaynaklanan gücün bireysel çıkarlar için kullanılması olarak tanımlanan yolsuzluktur.

Yolsuzlukta kamusal faaliyetler kişisel çıkarlara göre gerçekleştirildiğinden hem kişilerin haksız kazanç sağlamasına hem de piyasanın etkin işleyememesine sebep olmaktadır.

Kayıtdışı ekonomi, piyasada rekabet ortamının bozulmasına sebep olduğundan kayıtlı olarak faaliyet gösterenlerin de kayıt dışına kaymasına sebep olabilmektedir. Çünkü bir sektörde kayıtdışı olarak faaliyet gösterenlerin kayıtlı faaliyette bulunanlara göre avantaj sağladıkları durumlar bulunmaktadır. Bu duruma örnek olarak; kayıtdışı istihdamdaki işçi maliyetlerinin rakiplerine göre daha az olması, ticari faaliyetini vergilendirme sistemi dışında bulunduranın kayıtlı faaliyette bulunan rakiplerine göre daha az maliyete katlanması gösterilebilir.

Kayıtdışı ekonomi kamu gelirlerini azalttığından, devletin yapacağı sosyal harcamalara (eğitim, sağlık, vb) daha fazla ihtiyaç duyan kesim için daha az harcama yapılmasına, bu da gelir dağılımındaki adaletsizliğin artmasına sebep olmaktadır.

Kayıtdışı ekonominin istihdama etkisine baktığımızda; çalışanların daha az emek geliri elde etmesine ve sosyal haklardan faydalanamamasına, işçilerin işverenlere karşı haklarını korumada güçsüz durumda kalmasına neden olmaktadır. Ayrıca, çalışanlar haklarını savunmak için sendikalaşmaya da gidemeyeceğinden işçi haklarında insiyatifin tamamen işverenlerde olması sonucunu doğurmaktadır. Aynı zamanda kayıtlı çalışan işçilere ait işçi ve işveren sosyal güvenlik primleri çok yüksek oranlarda gerçekleşmekte bu durum toplumdaki adaletsizlik duygusunu perçinlemektedir.

Plansız nüfus artışı ve dış göçler de ülkemiz için kayıt dışılığın artmasına sebep olan toplumsal etkenlerdendir. Özellikle plansız göç sonucu göç alan yerlerdeki nüfusun artması, burada iş arayanların sayısının artmasına ve doğal olarak da işçi ücretlerinin azalmasına neden olmaktadır.

(Devam edecek)