Türkiye ekonomisinin çıkmaz sokağa girdiğini görmeye başladığımız günlerdeyiz. Neden bu hale geldiğimizi gösteren canlı bir örneğini Malatya’da gözlemledim.
Aydınlar Ocakları’nın 47. Büyük Şurası için bir grup arkadaşımızla birlikte hafta sonu Malatya’ya gittik. Ev sahibi Malatya Aydınlar Ocağı, Türkiye’nin çeşitli illerinden gelen Aydınlar Ocaklılar ile yapılan görüşmelerimizin, istişarelerimizin yapılacağı ve ikamet edeceğimiz yer olarak Hilton Double Tree otelini seçmişti.
Malatya’da ikamet eden dostlarımızdan öğrendik ki bu otel, yakınında bulunan AVM ve arkasında yapılmakta olan rezidans kulesi özelleştirilip kapatılan ve sonra yıkılan Sümerbank fabrikasının arsasına yapılmış.
Fabrikanın tarihçesi için hemen kısa bir araştırma yaptım. Bilgiler ilginçti.
Sümerbank Malatya Pamuklu Sanayii Müessesesi'nin temeli 1936 yılında atıldı ve fabrika 14 Aralık 1939 tarihinde işletmeye açıldı.
Uzun yıllar Malatya ekonomisine gerek istihdam ve gerekse yarattığı katma değerle ciddi katkılar sağladı. Mesela 1985 yılında fabrikada 2 bin 222 işçi ve 106 memur çalışıyordu.
Fabrika, 1998 yılında özelleştirilmek istendi. 11 milyon dolar teklif edildi. İhaleyi kazanan firma burayı fabrika olarak işletmeyi, yeni yatırımlarla geliştirmeyi taahhüt etmişti. Devlet teklifi az bulduğu için özelleştirme gerçekleşmedi.
Aradan yıllar geçti. AKP hükümetlerinin “babalar gibi satma” anlayışı hâkim oldu. İşletme 27.2.2004 tarihinde 6.4 milyon dolara özelleştirildi.
Satın alan ise “Malatyalı 30 işadamının bir araya gelerek oluşturduğu Malatya Girişim Grubu (MGG)” idi. Öğrendiğimiz kadar bu kişiler arasında AKP eski milletvekilleri ve partiye destek veren iş adamları vardı.
Önceden 11 milyon dolara satılmasına rağmen, sonradan gerçekleştirilen ikinci ihalede 6.4 milyon dolara alınması nedeniyle ve “ranta kurban edileceği” şeklinde eleştiriler dile getirilmeye başlanmış.
Bunun üzerine Girişim Grubu 25 Şubat 2004 tarihinde yapmış oldukları açıklamada; "Burasını fabrika olarak aldık, fabrika olarak çalıştıracağız" açıklaması yapmış.
O tarihli basında yer alan açıklamada, "En son teknolojik yatırımların yapılması sağlanacak, fabrika en kısa zamanda çalıştırılarak Malatya'ya yeniden üretim ve istihdam alanı olarak kazandırılacaktır. Mevcut arazisinin dokusu bozulmayacak, yeşil alanlar korunacak eski binalara gerekli restorasyon yapılacak ilimize yakışır hale getirilecektir.." diye söz verilmiş.
Ancak “alıcılar 129 dönüm arazisi ve işler durumdaki bölgenin en büyük tekstil ve sosyal tesislerine sahip olan fabrikanın bir an önce tapusunu almak istemişler. 5 yıllık taksitle ödeme süresini beklemeden 900 bin dolarlık peşin ödeme iskontosu da yaptırarak, 5 milyon 500 bin dolar peşin ödeyip Malatyalı’nın bu tesisini ‘yok pahası’na kapatmışlar.”
Sonra sadece fabrikanın makinelerini, 5 milyon 500 bin doların üzerinde paraya satmışlar. 129 dönüm arsa bedavaya kalmış.
Arazinin bir kısmına, İsraillilerle anlaşma yaparak Malatya Park isimli büyük bir AVM yapmışlar. İddialara göre, “İsrailli yatırımcı Türk ortaklarından Malatya’nın ilk AVM’nin izin ruhsat işlerinin aksatılmaması ve en az on yıl başka AVM yapılmamasını sağlamalarını rica etmiş. Bunun karşılığı kârdan pay vermeyi” kabul etmiş.
Arazinin diğer bir kısmına Hilton Oteli yapılmış. Gerçekten güzel ve iyi otelcilik hizmetleri veren bir otel olmuş. Burası gelişince otelin arkasında halen devam eden kule (rezidans tower) inşaatı ilerlemiş.
Sümerbank arazisinin Belediye’ye devredilen bir bölümü de park şeklinde korunmuş. Burası Malatya’nın yegâne yeşil alanı olarak dikkati çekiyor.
*******************************
TEKEL SİGARA FABRİKASI DA AVM OLMUŞ
Malatya’da özelleştirilen diğer bir kurum olan Tekel Sigara Fabrikasının da yerinde şimdi sıra sıra mağazalar kondurulmuş durumda.
TEKEL'in Malatya Sigara Fabrikası 1925 yılında kurulmuştu. Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Yüksek Kurulu'nun kararı ile TEKEL Sigara Fabrikaları'nın satışı kapsamında elden çıkarılan Malatya TEKEL Sigara Fabrikası'nın yeni sahibi olan British American Tobacco Tütün Mamulleri Sanayi ve Ticaret A.Ş. (BAT) fabrikayı çalıştırmadı. Tüm makine ve teçhizatlarını söktürerek il dışına götürdü.
Sonra da 2011 yılında, BAT burayı 20 milyon dolara özel bir firmaya sattı. Satın alan firma TEKEL fabrikasını yıktı. 43 dönüm üzerine AVM yaptı.
Bölgede üretilen tütünün işlendiği ve bölge insanını istihdam eden bu fabrika yıkılınca bölgede (özellikle Malatya ve Adıyaman’da) tütün üretimi yapılmaz oldu.
Sigara içen insanlarımızın sayısında azalma olmadığına göre Malatya ve diğer tekel sigara fabrikaları kapatıldığı için herkes ithal sigaraya mahkûm oldu.
*******************************
HEP İNŞAAT YAPTILAR, ÜRETİM YOK OLDU
AKP hükümetleri şehirlerimizin çehresini değiştiren, gördüğümüzde çoğumuzu mutlu eden binalar yaptılar.
Malatya’da da son on senede hayli önemli ve modern binalar yapılmış. Diğer şehirlerimizdekilerin benzeri binalar, AVM’ler ve ülkemizin her yerindeki belli başlı markaların oluşturduğu mağazalar hangi şehirde olduğumuzu unutturuyor.
Malatya, birçok şehrimiz gibi, özel kimliği olmayan bir şehir haline gelmiş. Halk bunu belki gelişme olarak algılıyor.
Fakat Malatya da modern bir şehircilik anlayışından çok uzak. Tepeden baktığınızda bir tek ana cadde dışında doğru dürüst yol yok. Binalar düzensiz. Yeşil alan çok yetersiz.
307 bin nüfuslu Battalgazi Belediyesi muhteşem bir Belediye binası yapmış. Büyükşehir Belediyesi’nin hizmet binası ve sosyal tesisleri de görkemli. Belediyelerin hizmetlerini anlattıkları kuşe kâğıtlara basılmış kitaplarını inceledim. Şehri güzelleştirmeye yönelik işlere öncelik vermişler. Ama istihdam ve üretime dayalı yatırımlara rastlayamadım.
Tabii bu tercih sadece yerel belediyelerden kaynaklanmıyor. AKP hükümetlerinin politik tercihlerinin yerele yansıması bu.
Türkiye’nin dışarıdan aldığı trilyon dolarlık (halen 450 milyar doları ödenmemiş) borç ile hep tüketime ve gösterişe dayanan yatırımlarla ekonomi bu noktaya geldi.
Yediğimiz hurmaların bedelini ödemenin bir zamanı gelecekti, geldi.