Çocuk Endokrinoloji- Büyüme ve Ergenlik uzmanı Prof. Dr. Atilla Büyükgebiz anlattı:
¦ Erken doğan bebeklerde boy uzaması daha mı azdır?
Çocuklardaki boy kısalığının bir nedeni de anne karnında yetersiz beslenmedir. 9 ay süreli normal doğumdan sonra dünyaya gelmiş olmalarına rağmen doğum ağırlığı 2500 gramın altında olan veya prematüre bebekler (37 haftadan önce doğanlar) 4 yaşına kadar akranlarını yakalayabilirler. Zamanından önce doğan (37 haftadan önce) veya doğum ağırlığı 2500 gramın altında olan çocukların dörtte biri, 4 yaşına kadar akranlarını yakalayamaz. Genellikle 4 yaşına kadar akranlarını yakalayamayan prematüre ve düşük doğum ağırlıklı bebeklerde, ergenlikte ve erişkin yaşta boylarının kısa kalmaması için tedavi desteği gerekir. Hayatın ilk 3 yılında düzenli ve yeterli beslenme vücut depolarını dolduracağı için, bu ilk 3 yıl hayatın bundan sonraki dönemindeki büyüme potansiyelinin belirlenmesinde önemli rol oynar. İlk 3 yaşta uygun kiloda olmayan ve beslenme yetersizliği olan çocuklarda, hayatın ileriki yıllarında boy kısalığına rastlanabilir. Bu çocuklar ergenlikte de akranlarını yakalayamaz.
¦ Boy kısalığı ile tiroid hormonu arasındaki ilişki nedir?
Normal boy artışı için tiroid hormonu gereklidir. Tiroid bezi boynun alt kısmında bulunan ve tiroid hormonlarını salgılayan bir bezdir. Tiroid normal boyutta olduğu zaman görülmez ve elle hissedilmez. Büyüdüğü zaman elle hissedilir ve baş normal durumda veya geriye atıldığı zaman görünür hale gelir. Bezin vücuttaki görevi tiroid hormonları yapmak ve kana salgılamaktır. Tiroid hormonu eksikliği hem yavaş büyüme hem de zekanın az gelişmesiyle sonuçlanır. Bu sorun doğuştan olabileceği gibi çocukluk veya erişkin çağda herhangi bir zamanda gelişebilir. Tiroid hormonu eksikliği, kan testiyle saptanır ve ilaçla kolayca tedavi edilir.
¦ Büyüme hormonu ile boy kısalığı arasındaki ilişki nedir?
Büyüme hormonu, boy artışını doğrudan etkileyen hormondur. Beyindeki hipofiz bezinden salgılanır. Büyüme hormonu eksikliğiyle beraber hipofizden salgılanan diğer hormonlar da eksik olabilir. Bu durum doğumsal olabileceği gibi, beynin doğum sırasında veya sonrasında zarar görmesi (ikiz gebelik, makat geliş gibi), şiddetli kafa yaralanması, hastalık nedeniyle beynin hasar görmesi (menenjit gibi), ışın tedavisi veya tümörler nedeniyle olabilir. Ancak büyüme hormonu eksikliğinin en önemli nedeni idiyopatik dediğimiz, bilinmeyen nedenlerdir. Belli bir yaşa kadar normal büyüyen bir çocukta, boy artışında duraklama veya yavaşlama saptanır. Çocuk akranlarından geri kalmaya başlar. Büyüme hormonu eksikliği olan bir çocuk kısa boyludur ancak vücudunda orantısızlık yoktur. Hafif kilolu, yüzleri yaşlarına göre küçük çocuklardır. Tanı için büyüme hormonu testleri yapılır ve tanı konduktan sonra tedavi edilir.
İlk adetten sonra boy az uzar
Ergenlik insan hayatında boy artımının en fazla olduğu ikinci dönemdir. Yeni doğan bir çocuk 1 yaşında 74 santimdir. Yani 50 santim doğduğunu düşünsek 24 santim boy artımı gözlenir. 1-2 yaş arasında ortalama 12 santim boy artışı olur; ondan sonra çocuklar ergenliğe kadar ortalama 5-6 santim uzar.
Kızlar 25 santim uzar
Ergenlikte kızlar 20-25, erkekler ise 25-30 santim uzarlar, bazı erkek çocuklarda boy uzaması 30 santimi aşabilir. Ergenlik dönemindeki hızlı boy artışının nedeni kızlarda artan östrojen hormonunun, erkeklerde artan testosteron hormonunun, büyüme hormonunun etkisini arttırması ve bu hormonların kendi başlarına da boy artımını uyarmalarıdır.
Kıkırdaklar kapanır
Kızlarda salgılanan östrojen hormonunun boyun uzamasını sağlayan büyüme kıkırdakları üzerindeki olgunlaştırıcı etkisi fazla olduğu için, adetlerden sonra büyüme kıkırdakları hızla kemikleşip kapanır. Bu nedenle, adetlerden sonra kızların boyu az uzar. Düzenli adet görenlerde boy artışı, ilk adetten sonra ancak 5-6 santimetre civarında olur.