Eski yıllarda satıcıya güveniliyorsa onun rafındaki her ürün gönül rahatlığı ile alınırdı. En kurumsal olanların da kalite kontrol birimleri ve kalite standartları vardı. Ancak o günler artık geride kaldı!

Şimdi tağşiş bilinse de; eğer insan sağlığına zarar vermeyecek kadar bir kusuru varsa o ürün her kapıdan kolayca girebiliyor. Yani "o kadar kusur kadı kızında da bulunur" rahatlığı, artarak devam ediyor. Bunda alım gücü azalan tüketicinin, sorgulama direncindeki düşüşün de etkisi var.

Şimdi hilenin en zor anlaşıldığı üründen başlayalım. Piyasa hiç arı ile karşılaşmamış ballarla veya şeker şurupları ile beslenen arıların yaptığı sözde ballarla doludur. Bu tarz ürünlerin etiketinde “bal aromalı şurup” yerine sadece bal yazsa ona da şükredeceğiz; ancak ‘doğal’, ‘gurme’, ‘organik’, ‘hakiki’ gibi ek özellikleri de münasip görmüşler. Sertifikalı olan ürünler konumuz dışındadır…   

Oysa işin basit bir çözümü var; aynen Avrupa’da olduğu gibi gerçek bal olmayan bu karışımlara ‘bal aromalı şurup’ etiketi zorunlu kılınabilir. Tüketici de bilerek ve uygun fiyatını da kabullenerek bu ürünleri tüketebilir.  

Kırk senelik arkadaşım, Balparmak Yönetim Kurulu Başkanı Özen Altıparmak’a rekolteyi sordum. Yarı yarıya olduğunu öğrendim.

Normal sezonda toplam rekoltenin yüzde 75’i çiçek, yüzde 25’i çam balı iken, 2021 yılında yüzde 50'de kalan üretim miktarının içinde 45 pay çiçek balına, 5 pay da çam balına ait bulunuyor. Görüleceği üzere düşüşün büyük kısmı beşte bir mertebesinde kalan çam balından kaynaklanıyor. Böylece normal sezonda çam balı çiçek balının üçte biri kadar iken, içinde bulunduğumuz sezonda dokuzda birine düşmüş bulunuyor.    

Peki sahada durum böyleyken, market raflarında durum nasıl ?

Raflara bakınca çam balı bolluğu olduğu görülüyor. Eksikliği sadece ülkenin en büyük iki markası hissediyor (Balparmak, Anavarza). Onların çektiği tedarik sıkıntısını onlarca marka hiç çekmiyor!     

Hilenin kolay anlaşılır tarafı; çam balının kolay kolay kristalleşmeyeceğidir. Oysa bu durumdaki ürünlerle her yerde sık sık karşılaşmak mümkündür.

Sızma zeytinyağındaki hileyi çok yazdığım için bu sefer kısa geçeceğim. Ancak eve zeytinyağı alırken tercihimin 3 marka ile sınırlı olduğunu söylemeliyim. Elbette isimlerini vermem doğru olmaz. Ancak taklit tağşiş listelerinde yer aldığı halde market raflarında yerlerini koruyabilen markaları da tespit etmek o kadar zor değildir. Sadece Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yayımlanan listeler ile rafın karşılaştırılması, yapılacak seçim için çözüm olabilir.  

Daha önce söz verdiğim üzere süt ürünleri ile devam ediyorum…

Önce en yaygın olanından başlayalım. Süte su katılması; eldeki ürünün miktarını artırmak ve daha fazla haksız kazanç sağlamak için yapılıyor. 

Yine daha fazla kazanç için sütün yağının bir kısmı alınarak tereyağ üretimi için ayrılabiliyor. Bakın önemli markaların light ürünler için uyguladığı normal prosedürden bahsetmiyorum, aşırmanın altını çiziyorum. Ayrıca o kremanın gittiği tereyağ üretim hattına; margarin, palm yağı ve diğer ucuz bitkisel sıvı yağların da dolgu malzemesi olarak girebildiğini söylüyorum. Bilinen markaları tercih etmenin yanında, gerçek tereyağını tağşişli olandan ayıran önemli özelliğin daha sert yapısı olduğunu da bir kenara not edelim.  

Sert ve kıvamlı yoğurdun olası dolgu malzemeleri ise jelatin, pektin ve nişasta oluyor. Eğer eldeki zayıf sütten yoğurt yapmak hedefleniyorsa, çözümü süt tozu ve peyniraltı suyu tozu ilavesidir ki bunun da masum bir hile olduğu söylenemez.

Çalışma hayatım boyunca en fazla karşılaştığım ve sahtekarların hiç zorlanmadıkları, hatta şöhrete ulaştıkları kulvar; tarihi geçen, bozulan, küflenen iade peynirlerin tekrar üretime kazandırılmasıydı !

Hatta ‘Eritme kaşar peyniri’ hileli ürünün adı haline gelmişti. Artarak devam ettiğini izliyoruz. Bu tip ürünleri fiyatından ve deforme olmaya müsait yapısından, görerek bile anlamak mümkündür. Krem peynire dönüşüm ihtimali de gözardı edilemez. Özellikle belirmeliyim ki; Türk Gıda Kodeksi’ndeki eritme peynirden bahsetmiyorum. Gerçi o uygulamanın da ambalaj üzerinde tüketiciyi yanıltan veya tereddütte bırakan (çok küçük boyutlu açıklamalar)  tarafları var ama o ayrı bir yazının konusu olmalıdır.

Kaşar peynirin ham maddesi süttür, peynir veya başka bir madde değildir.  

Bu bakımdan bahse konu olan eritme peynirlerin piyasada “Taze Kaşar Peynir” etiketi ile satışa sunulması, üretici kadar perakendeciyi de sorumlu tutar.    

Tulum peyniri için yapılan en önemli tağşiş, ‘Erzincan tulum peyniri’ diye satılan ama nişasta ve bitkisel yağ ağırlıklı üretilen benzeridir. Ve çoğunlukla bu üretimin ait olduğu coğrafyada değil, İç Anadolu’da gerçekleştiği ilgili denetimler sonucunda anlaşılmıştır. Bu hileli ürünü de fiyatından ve fiziki yapısından teşhis etmek zor değildir. 

Denetimsiz süt üretimlerinde, çiğ sütün kesilmeden satış ve dağıtımının yapılabilmesi için soda külü ve çamaşır suyu gibi kimyasalların da süte karıştırılması, gözünü kolay karartan eğitimsiz hilekarların başvurabildiği bir başka yoldur. Bu bakımdan güvenli markaları tercih etmenin önemi büyüktür.       

Yakın zamanda, son günlerde artmaya başlayan ‘indirimli fiyat hileleri’ni de gündeme alacağız. Kısaca, kategorisinde lider olan bir markanın seçildiğini (Balparmak veya Selpak gibi), oldukça düşük fiyatla o ürünün inserte konduğunu ama mağazalara gönderilmediğini belirtelim. Bunu uzun zamandan beri istikrarlı şekilde uygulayan tek zincir vardı, ancak sayı artmaya başlayınca öncelik vermek şart oldu.         

Sonuç olarak; tüketicinin düşen alım gücünü fırsata çevirmek isteyen aç gözlülerle sadece kamu kurumları mücadele edemez. Perakendeci hakem rolünü adil şekilde yerine getirmezse, tüketici bilgi düzeyini artırmaz ve şikayet mekanizmasını işletmezse bu mücadele kazanılamaz.

Hilelerin bir kısmı sadece cebe dokunurken, önemli bir kısmı da uzun vadede sağlık sorunları yaratmaktadır. Gözü kapalı alışveriş devri bitmiştir. Kayıtsız şartsız güven duyulacak işletme sayısı oldukça azalmıştır. Çünkü üzüm üzüme baka baka kararmıştır!